پیمان دسته جمعی کار
فصل هفتم از قانون کار ايران اختصاص به سرفصل "مذاکرات و پيمان های دسته جمعی کار" دارد. بموجب این سرفصل قانون کار، ظرفیتی جهت پیش گیری و یا حل مشکلات حرفه ای و یا شغلی و یا بهبود شرایط تولید و یا امور رفاهی کارگران ایجاد نموده است و ضوابطی را وضع نموده است تا نمایندگان کارگری و کارفرمایی بتوانند شرایط حاکم بر روابط کارگری و کارفرمایی را با تکیه بر حفظ منافع کارگری مد نظر قرار داده و عدالت اجتماعی را در این حوزه برقرار نماید. برای رسیدن به این هدف، نمایندگان مذکور می توانند اقدام به مذاکرات دسته جمعی و متعاقبا انعقاد پیمان دسته جمعی کار بنمایند که به شرح زیر به جزییات آنها پرداخته می شود.
الف-مذاکرات دسته جمعی:
روند اجرایی برای حصول این امر اینست که بدوا "مذاکرات دسته جمعی" باید بین نمایندگان یا سازمانهای کارگری و نمایندگان کارفرمایی صورت بگیرد. شرایطی که باید بر این "مذاکرات دسته جمعی" حاکم باشد عبارتند از:
۱-مقررات جاری کشور و از جمله سیاست های برنامه ای دولت ، اتخاذ تصمیم در مورد آنها را منع نکرده باشد (تبصره یک ماده ۱۳۹ قانون کار)؛ و
۲-باید به منظور حصول توافق و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات با رعایت شئون طرفین و با خودداری از هر گونه عملی که موجب اختلال نظم جلسات گردد (تبصره یک ماده ۱۳۹ قانون کار).
ب-پیمان دسته جمعی کار:
این "مذاکرات دسته جمعی" می تواند منجر به توافق طرفین کارگری و کارفرمایی گردد که به این توافق برابر ماده ۱۴۰ قانون کار، "پیمان دسته جمعی کار" می گویند. برابر ماده موصوف، "پيمان دسته جمعي کار عبارت است از پيمان کتبي به منظور تعيين شرايط کار فيمابين يک يا چند (شورا يا انجمن صنفي و يا نماينده قانوني کارگران) از يک طرف و يک يا چند کارفرما و يا نمايندگان قانوني آنها از سوي ديگر و يا فيمابين کانونها و کانونهاي عالي کارگري و کارفرمايي منعقد مي شود."
ج-نفوذ و اعتبار پیمان:
این پیمان باید مدت دار بوده و در سه نسخه به امضای طرفین رسیده و جهت نفوذ و قطعیت پیمان، باید به تایید کتبی وزارت کار و امور اجتماعی ظرف ۳۰ روز (تبصره ۱ ماده ۱۴۱ قانون کار) رسیده و در صورت عدم تایید، دلایل عدم به روشنی اعلام کتبی گردد. (تبصره ۲ ماده ۱۴۱ قانون کار) ولی در هر حال، اعتبار این پیمان منوط به این است که:
- مزایایی کمتر از آنچه در قانون کار پیش بینی گردیده است در آن تعیین نشده باشد.
- با قوانین و مقررات جاری کشور و تصمیمات و مصوبات قانونی دولت مغایر نباشد.
- عدم تعارض موضوع یا موضوعات پیمان با بندهای (الف) و (ب)، به تایید وزارت کار و امور اجتماعی برسد. (ماده ۱۴۱ قانون کار)
بعلاوه فوت کارفرما یا تغییر در مالکیت وی نسبت به شرکت، خدشه ای به اعتبار پیمان وارد نمی سازد و کارفرمای جدید قائم مقام کارفرمای قبلی محسوب خواهد شد. (ماده ۱۴۵ قانون کار)
د- تغییر مفاد پیمان:
مفاد پیمان دسته جمعی کار قابل تغییر از سوی یکطرف نیست و باید با تایید طرفین باشد، مگر آن که شرایط استثنایی به تشخیص وزارت کار و امور اجتماعی این تغییر را ایجاب کند. (ماده ۱۴۴ قانون کار)
ه-اعتبار قراردادهای انفرادی:
کارفرما ممکن است بخواهد با یک یا چند کارگر به صورت مجزا قرارداد انفرادی نیز منعقد نماید. در اینصورت این قراردادهای انفرادی نمی تواند ناقض پیمان دسته جمعی کار باشد؛ هر چند قراردادهای انفرادی از جهت صدور و امضا مقدم بر پیمان دسته جمعی باشند، مگر اینکه در قرارداد انفرادی مزایای بیشتری برای کارگر پیش بینی شده باشد که در اینصورت در حدود این مزایا می تواند مفاد پیمان را تغییر دهد (ماده ۱۴۶ قانون کار).
و-حل اختلاف راجع به انعقاد پیمان:
درصورتیکه طرفین پیمان اختلاف نظر در خصوص مفادی از متن پیمان دسته جمعی داشته باشند، در اینصورت هیات تشخیص اداره کار (ماده ۱۴۲ قانون کار)، هیات حل اختلاف اداره کار (موضوع فصل نهم قانون کار)، وزارت کار و امور اجتماعی (ماده ۱۴۳ قانون کار) به ترتیب ذکر صلاحیت در حل اختلاف و ارائه پیشنهاد لازم جهت رفع آن خواهند داشت. ولی در نتیجه مشخص نشده است که حل نهایی اختلاف به چه صورت است. قاعدتا می توان دریافت که هیات تشخیص اداره کار و هیات حل اختلاف اداره کار صرفا نظرات مشورتی راجع به اختلاف فیمابین طرفین ارائه می نمایند و نقش آنان صدور رای قاطع دعوی و اختلاف نیست. در خصوص نقش وزارت کار و امور اجتماعی نیز عبارت "اتخاذ تصمیم لازم" درج شده است که باز معلوم نیست که نقش وزارتخانه حل قطعی اختلاف است یا باید نقش مشورتی خود را جهت حل اختلاف ایفا نماید.
این نوع از قراردادها در زبان انگلیسی با نام Collective Bargaining Agreement شهرت دارد. تعریفی ویکی پیدیا از این قرارداد به شرح زیر است:
A collective agreement, collective labour agreement (CLA) or collective bargaining agreement (CBA) is a written contract negotiated through collective bargaining for employees by one or more trade unions with the management of a company (or with an employers' association) that regulates the terms and conditions of employees at work. This includes regulating the wages, benefits, and duties of the employees and the duties and responsibilities of the employer or employers and often includes rules for a dispute resolution process.
ترجمه:
یک قرارداد جمعی ، قرارداد کار جمعی (CLA) یا قرارداد معامله جمعی (CBA) یک قرارداد کتبی است که به صورت چانه زنی جمعی برای کارگران توسط یک یا چند اتحادیه کارگری با مدیریت یک شرکت (یا با یک انجمن کارفرمایان) مذاکره می شود و شرایط و ضوابط {لازم الرعایه} کارمندان در محل کار را مقرر می نماید. این سند شامل مققره های مربوط به دستمزد ، مزایا و وظایف کارمندان و وظایف و مسئولیت های کارفرما یا کارفرمایان است و اغلب شامل قواعدی برای روند حل اختلاف است.